İstanbul'da bugün gerçekleşen İran–E3 görüşmesi, nükleer anlaşmanın yeniden canlandırılması ve olası BM yaptırımlarının gündeme geldiği kritik bir diplomasi trafiğine sahne oluyor. Snapback mekanizması işlemeye başlayacak mı? İran'ın resti ne anlama geliyor?
İran ve Avrupa Üçlüsü İstanbul’da Masada: Nükleer Anlaşmaya Dönüş Umudu
İran ile Fransa, Almanya ve İngiltere’den oluşan Avrupa üçlüsü (E3), bugün İstanbul’da Tahran’ın nükleer programı ile ilgili kritik bir görüşmeye imza atıyor. İran Dışişleri Bakanlığı, toplantının uluslararası tutumların yeniden değerlendirilmesi için önemli bir fırsat sunduğunu açıkladı.
Bakeyi: “E3 için Gerçekçilik Testi Niteliğinde”
İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü İsmail Bakeyi, devlet medyasına yaptığı açıklamada, İstanbul’daki görüşmenin E3 ülkelerine İran’ın tutumunu yeniden gözden geçirme şansı verdiğini belirtti. “Bu toplantı, Avrupa ülkeleri için gerçekçi bir yaklaşımın test edileceği önemli bir zemin oluşturuyor” diyen Bakeyi, nükleer anlaşmadaki çözümsüzlüğün uluslararası diplomasi ile aşılması gerektiğini vurguladı.
2015 Anlaşması ve Snapback Tartışması
İran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlamak amacıyla 2015’te imzalanan Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA), ABD'nin 2018 yılında anlaşmadan çekilmesiyle rafa kalkmıştı. Şimdi ise E3 ülkeleri, bu anlaşmayı yeniden canlandırmak için diplomatik zemin arıyor.
Ancak anlaşmanın çökmesi durumunda BM yaptırımlarının yeniden devreye girmesini sağlayacak “snapback” mekanizması, eylül ayında masaya gelecek. Avrupa ülkeleri, bu kararı ertelemek için Tahran’a yeni koşullar sunmaya hazırlanıyor.
Avrupa’dan Uzlaşma Teklifi: Müzakere ve UAEA İş Birliği
Financial Times’ın haberine göre, E3 ülkeleri İran’a şu teklifi iletecek:
-
Washington ile müzakereye yeniden başlanması
-
Birleşmiş Milletler Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ile şeffaf ve eksiksiz iş birliği
Bu şartlar karşılandığı takdirde, snapback mekanizmasının ertelenmesi mümkün olabilecek.
İran İçinde Tepkiler Yükseliyor
Ancak İran içinde farklı sesler de yükseliyor. Muhafazakâr bazı milletvekilleri, BM yaptırımlarının yeniden devreye girmesi hâlinde İran’ın Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması’ndan (NPT) çekilmesi gerektiğini savunuyor. Bu söylem, İran’ın nükleer programında daha sert bir çizgiye yönelebileceği sinyalini veriyor.
UAEA ile Yeni Dönem Mi Başlıyor?
İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Kazım Garib Abadi ise daha ılımlı bir mesaj verdi. Abadi, önümüzdeki haftalarda UAEA’dan bir teknik ekibin Tahran’ı ziyaret edeceğini ve “yeni bir iş birliği mekanizması” üzerinde çalışacaklarını duyurdu. Ancak bu mekanizma UAEA denetçilerine tam erişim hakkı tanımayacak.
Çin ve Rusya da Sürece Dahil
İran, aynı hafta içinde JCPOA’nın diğer tarafları olan Rusya ve Çin ile de Tahran’da görüşmeler gerçekleştirdi. Bu temasların içeriğine dair kamuoyuyla bilgi paylaşılmadı ancak diplomatik kulislerde Çin’in uzlaşıdan yana, Rusya’nın ise İran’a daha esnek yaklaşılması gerektiği yönünde mesajlar verdiği konuşuluyor.
İstanbul Zirvesi: Anlaşmaya Dönüş İçin Son Şans Mı?
İstanbul’da yürütülen bu diplomatik görüşmelerin, İran nükleer dosyasının geleceği açısından kritik bir dönüm noktası olabileceği değerlendiriliyor. Avrupa ülkeleri İran’a daha fazla zaman tanımak istese de, eylül ayında snapback sürecinin başlatılıp başlatılmayacağı yönünde net bir karar alınması gerekiyor.
İran’ın, iç muhalefet baskılarına rağmen uluslararası diyalog kanallarını açık tutma eğiliminde olduğu görülüyor. Ancak sürecin seyri, önümüzdeki haftalarda UAEA ile yapılacak teknik temaslar ve ABD’nin müzakerelere nasıl yaklaşacağıyla doğrudan bağlantılı olacak.
