Prof. Dr. Mete Tunçay, 1936’da İstanbul’da doğan, Türkiye’nin modern siyasal düşünce tarihi ve sol hareketler üzerine çalışmalarıyla tanınan önemli bir akademisyen olarak öne çıkmıştır. 1958’de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden mezun olan Tunçay, özellikle SSCB Bilimler Akademisi ve Berlin FU gibi uluslararası kurumlarda gerçekleştirdiği çalışmalarla Türkiye’nin entelektüel mirasına değerli katkılar sağlamıştır. Akademik çalışmaları, "Türkiye’de Sol Akımlar" serisi gibi eserleriyle, özellikle de Cumhuriyet dönemi siyasal düşünce ve tek parti yönetiminin analiziyle büyük ilgi görmüştür.
Prof. Dr. Mete Tunçay: Siyasi Düşüncenin ve Sol Hareketlerin Köşegi
Giriş
1936’da İstanbul'un kalbinde doğan, 2025 yılında hayata veda eden Prof. Dr. Mete Tunçay, Türkiye’nin siyasal düşünce tarihine damga vurmuş, sol hareketlerin derinliklerine inmiş ve entelektüel mirasıyla ölümsüzleşmiş bir akademisyendi. Yüz yılık bir dönemin önemli figürü olan Tunçay, sadece akademik çalışmalarınımla değil, aynı zamanda cesur düşünceleri ve meydan okuma tavrıyla da hafızalara kazınmıştı. Bu kapsamlı analizde, Tunçay’ın hayatını, akademik kariyerini, bilimsel katkılarını ve Türkiye’nin entelektüel yaşamına olan etkisini irdelerken, onun mirasının günümüze neyi miras bıraktığını da sorgulamaya çalışıyoruz.
Eğitim ve Akademik Kariyer: Siyasi Düşüncenin Temelleri
Tunçay’ın eğitim hayatı, siyasi düşüncelerin ve toplumsal değişim arzularının ilk kıvılcımları olan Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde başladı. 1958’de mezun olduğu bu fakülte, onun için sadece bir eğitim yuvası değil, aynı zamanda aydınlanmanın ve eleştirel düşüncenin merkeziydi. SBF’deki dönem, onun sol ideolojiye olan ilgisini derinleştirdi ve daha sonraki çalışmalarının temelini oluşturdu. 1961’de "Özgürlük Kavramı" üzerine yazdığı doktora tezi, bu ilgiyi akademik bir zemine taşıdı ve onun tartışmalı konulara değinme cesaretini pekiştirdi.
Akademik kariyerinde, 1966’da “Türkiye’de Sol Akımlar 1908-1925” adlı eserine imza atarak tanındı. Bu eser, Türkiye’deki sol hareketlerin ilk dönemlerini ve bu hareketlerin ortaya çıkışındaki koşulları detaylı bir şekilde ele alıyordu. 1967’de yayımlanan “Türkiye’de Sol Akımlar II: 1925-1936” adlı eseri ise, Cumhuriyet dönemi sol hareketlerini daha geniş bir perspektifle değerlendirmesine olanak sağladı. Tunçay’ın akademik çalışmaları, sadece Türkiye’de değil, yurt dışında da ilgi gördü. Rockefeller Bursu sayesinde 1961-1963 yılları arasında Londra School of Economics’te araştırmalar yaparak, Batı Avrupa’daki sol ideolojilerle temas kurdu. Aynı dönemde Stanford Üniversitesi Hoover Enstitüsü’nde Fulbright bursuyla çalışmalar yaparak, Amerika’daki siyasal düşünce tarihlerini inceledi.
Yurt Dışı Akademik Çalışmalar ve Küresel Perspektifler
Tunçay’ın akademik kariyerindeki çeşitliliği, sadece Türkiye’deki sol hareketlerle sınırlı kalmadı. 1979-1980 yıllarında Fulbright bursuyla Stanford Üniversitesi Hoover Enstitüsü’nde çalışarak, ABD’nin uluslararası ilişkilerine ve siyasal düşüncelerine dair önemli bir perspektif edindi. Ancak, onun en dikkat çekici akademik deneyimlerinden biri, 1987-1988 döneminde Almanya’da Freie Universität Berlin’de Carl von Ossietzky Profesörü olarak ders verme göreviydi. Bu dönemde, Avrupa’nın siyasal düşünce tarihine dair kapsamlı bir bilgi birikimi kazandı. Aynı zamanda SSCB Bilimler Akademisi ve DİSK Araştırma Merkezi gibi kurumsal yapılarda da araştırmalar yaparak, farklı ideolojik ve politik sistemleri karşılaştırmalı olarak inceledi.
Akademik Görevlerinden Alınması ve Dönüşü: Eleştirel Bir Tavır
Tunçay’ın akademik hayatı, 1983 yılında "1402’likler" arasında yer alarak görevinden uzaklaştırılmasıyla bir dönüm noktasına geldi. Bu olay, o dönemde Türkiye’deki siyasi iklimi ve akademik özgürlüğün ne kadar kırılgan olduğunu gözler önüne serdi. Tunçay’ın bu dönemde yayıncılık ve dergicilik çalışmalarına ağırlık vermesi, onun eleştirel düşüncesini ve ifade özgürlüğüne olan bağlılığını daha da belirgin hale getirdi. 1990’da Danıştay kararıyla görevine iade edilmesine rağmen, kısa bir süre sonra istifa etmesi, o dönemdeki siyasi atmosferin ve akademik özgürlüğün ne kadar zorlu olduğunu bir kez daha ortaya koydu. Daha sonra Marmara Üniversitesi ve Bilgi Üniversitesi’nde öğretim üyeliği yaptı, Bilgi Üniversitesi Tarih Bölümü’nün kurucu başkanlığını üstlendi.
Katkı Sağladığı Kurumlar ve Yayıncılık: Bilimsel Mirası
Tunçay, akademik hayatının yanı sıra çeşitli kurumlara ve yayıncılık faaliyetlerine de önemli katkılar sağladı. Tarih Vakfı’nın kurucuları arasında yer alması, Türkiye’deki tarih bilincinin gelişmesine önemli ölçüde katkı sağladı. Tarih ve Toplum ve Toplumsal Tarih dergilerinin yayın yönetmenliğini yapması, bu dergilerin bilimsel düzeyde yayın yapmasını sağladı. Aynı zamanda birçok Batılı yazarın siyaset ve tarih alanındaki eserlerini Türkçeye çevirmesi, Türk okuyuculara Batılı düşünürlerin eserlerini ulaştırmasına katkı sağladı. İletişim Yayınları, Liberte, Belge Yayınları ve TÜSTAV gibi yayınevleriyle yakın çalışmalar yürütmesi, Türkiye’deki yayıncılık ortamının çeşitlenmesine ve zenginleşmesine katkı sağladı.
Vefatı ve Mirası
18 Ağustos 2025’te 89 yaşında hayata gözlerini yuman Prof. Dr. Mete Tunçay, Türkiye’nin siyasal düşünce tarihine ışık tutan önemli bir figür olarak tarihe geçti. Onun vefatı, akademi ve aydın çevrelerde derin üzüntü yarattı. Tunçay’ın bıraktığı bilimsel miras, günümüzde de okunmaya ve tartışılmaya devam ediyor. Türkiye’de sol akımların ve Cumhuriyet dönemi sol hareketlerinin tarihini anlamak için önemli bir kaynak olarak kabul ediliyor.
Önemli Eserleri
- Türkiye’de Sol Akımlar 1908–1925 (1967)
- Türkiye’de Sol Akımlar II: 1925–1936 (1991)
- Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923–1931)
- Eski Sol Üzerine Yeni Bilgiler
- Bilineceği Bilmek: Türkiye’de Siyasal Gelişmenin Evreleri (2019)
Sonuç
Prof. Dr. Mete Tunçay, Türkiye’nin siyasal düşünce tarihine yön vermiş, özgür düşünceyi, akademik bağımsızlığı ve araştırmacılığı ilke edinmiş saygın bir akademisyendi. Onun çalışmaları, günümüzde de okunmaya ve tartışılmaya devam edecek, Türkiye’nin entelektüel yaşamına olan katkıları asla unutulmayacaktır.
